HEEFT EINSTEIN DAT WEL éCHT GEZEGD? ZO HERKEN JE VALSE CITATEN OP INTERNET

Op sociale media en op het internet circuleren volop citaten van historische figuren, auteurs of beroemdheden die de woorden in kwestie in werkelijkheid nooit hebben uitgesproken. Hoe kan je achterhalen of een uitspraak écht van Albert Einstein, Abraham Lincoln of Pippi Langkous is?

Op het ledencongres van Open VLD op 14 mei sprak premier Alexander de Croo zich in een speech uit tegen de intentie van N-VA om na de volgende verkiezingen over een staatshervorming te gaan onderhandelen met de PS: "Dat is exact wat Einstein 'waanzin' noemde", zei De Croo daarover, "altijd opnieuw hetzelfde doen, maar hopen op een ander resultaat."

Het is een beroemde en vaak geciteerde uitspraak, alleen... Einstein heeft dat nooit gezegd. De quote dook voor het eerst op in 1981, meer dan een kwarteeuw na zijn dood, en is vanaf 1990 verkeerdelijk aan de beroemde natuurkundige toegeschreven.

Het is lang niet het enige fake citaat dat regelmatig opgerakeld wordt - zelfs niet het enige neppe citaat van Einstein. De Britse premier Winston Churchill, de Amerikaanse president Abraham Lincoln en filosofen zoals Voltaire zijn andere bekende namen die je vaak kan lezen onder nepcitaten.

Op het internet floreren gespecialiseerde websites met inspirationele teksten en citaten, vaak onder de vorm van hapklare prentjes om te delen op sociale media. Maar daarbij neemt men het niet altijd even nauw met de juiste herkomst van het citaat in kwestie.

Het fenomeen met valse quotes overkomt zelfs fictieve personages. Zo heeft kinderboekenheldin Pippi Langkous in werkelijkheid nooit de woorden "Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan" uitgesproken.

Waarom gebruiken of delen mensen nepcitaten?

Een pakkende of treffende quote blijkt dus vaak te onweerstaanbaar om niet te delen, zelfs indien men niet zeker is van de herkomst. Zelden gebeurt dat met kwade bedoelingen, en vaak vindt men het zelfs niet belangrijk van wie de uitspraak nu precies komt. Hoogstens probeert iemand, met een vermeend citaat van een bekende intellectueel, wat mee te surfen op diens naamsbekendheid of reputatie.

Maar soms schuilen er ook politieke motieven achter fake citaten. Tijdens de coronacrisis waren citaten van George Orwell - de Britse auteur bekend van zijn roman 1984 over een dystopische dictatuur - erg populair onder tegenstanders van de coronamaatregelen. Veel van de "citaten" van Orwell die circuleren op internet zijn echter nep. Een goed voorbeeld is een quote die stelt dat "het volk zal geloven wat de media hen vertelt dat ze moeten geloven".

(Lees verder onder de tweet met het valse citaat.)

Hoe herken je nepcitaten?

Hoe kan je nu achterhalen of een bepaalde uitspraak die je wijs of treffend vindt wel degelijk aan de vermelde auteur kan worden toegeschreven?

• De klassieke manier is om academische publicaties met citaten te raadplegen, zoals de Oxford Dictionary of Quotations. Die naslagwerken bevatten duizenden citaten waarvan je de oorsprong zeker kan vertrouwen.
• Zoekmachines zoals Google blijven het belangrijkste gereedschap. Probeer vooral een specifiekere bronverwijzing voor het citaat te vinden: niet zomaar een naam, maar een specifieke pagina uit een boek, een gedateerde brief, of een welbepaalde speech bijvoorbeeld. Dat kan je die referentie dubbelchecken.
• Het enige probleem is dat nepcitaten vaak zó breed verspreid zijn, dat ze de zoekresultaten vervuilen. Het loont daarom de moeite om een verdacht citaat eens op te zoeken voor een bepaalde datum, of zonder de naam van de vermelde auteur. Dat kan door een streepje toe te voegen aan de naam bij je zoekopdracht. "-Orwell", bijvoorbeeld.  
• Er bestaan ook gespecialiseerde websites zoals Quote Investigator en WikiQuote die lijsten bijhouden van fake citaten en al van talloze verkeerd toegewezen uitspraken de ware oorsprong hebben achterhaald.

En wat Albert Einstein nu écht "waanzin" vond? Dat zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen.

2023-06-03T07:05:15Z dg43tfdfdgfd